Elektromagnetismoa

Eremu elektro-
magnetikoaren historia

Filosofía eta Fisika

Faraday-ren ekarpena

Teoria modernoak

Fisikaren historian zehar zientzialari handiak egon dira, besteak beste, Galileo, Newton, Einstein, eta abar, izan ere, oso ekarpen handi eta esanguratsuak egin zituztelako, baina beste zientzialari ezezagun asko ere egon dira, beraien izenak testu-liburuetan aipatzen ez direnak, eta zeresana eman dutenak. Zientziaren garapena ez da gertatzen pentsalari bakan batzuek ekarpen izugarriak egiten dituztelako bakarrik, gainera beste zientzialari guztiek ere aurrerapenak egiten dituzte, txikiagoak agian, baina etengabeak.

Esaten da, Newtonek sagarra arbolatik erortzen ikusi, eta Grabitazio Unibertsalaren legea bururatu zitzaiola baina, egia den arren Newtonek Grabitazio Unibertsalaren teoria osoa formulatzen lehena izan zela, gutxik dakite Hooke-k ondorio bera lortu zuela hogei bat urte lehenago: "badirudi gorputz material guztiak Lurraren zentrorantz erakarrita daudela, eta erakarpen-indar hori distantziaren karratuaren alderantziz proportzionala dela".

Adibide ugari dago eta, aipatuko ez diren arren, argi uzten dute Fisikaren ideiak bilakatzea eta teoria berriak asmatzea testu-liburuek diotena baino askoz modu jarraikiagoan gertatzen dela.

Badago Fisika-irakasle asko, Fisikaren edukiez gain historia ere aztertzearen alde daudenak, zenbait arrazoirengatik:

1. Gaur eguneko ezagutza zientifikoen egoera balioesteko, garai zaharretakoekin konparatuta.
2. Gure kultura handitzeko, jakin beharreko gertaerak direlako.
3. Ikasleei zientziaren arlo sozial eta filosofikoak aurkezteko.
4. Eta garrantzizkoena, zientziaren historia ezagututa, munduaren ikuspegia eguneratu eta zehaztu dezakegu, zeren sarritan zenbait testu-liburuk zientziaren ikuspegi sinpleegia ematen dute eta tamalez ez da zuzena.

Kapitulu honetan Fisikaren historiako atal garrantzitsu bat aztertuko dugu, hain zuzen, eremu-kontzeptuaren ideia nola jaio eta nola garatu zen.

Eremuaren ideia ez zen jaio garapen teknologikoaren eraginez, ezta fenomeno-multzo bati azalpena emateko, aldiz, Naturaren metafisikaren eraginez izan zen alegia mundua irudikatzeko erabiltzen ditugun printzipioen eraginez. Horretan esanguratsua izan zen hasiera baten Descartes, gero aldaketak egin zituzten Newtonek eta Kant-ek, eta eragin handia izan zuten Oersted eta Faraday-rengan baina azkenean, Newton-en eta bere jarraitzaileen (Laplace, Ampère, etab) aurkakoak izan ziren, alegia urrutiko eraginaren teoria nagusiaren aurkakoak. Beren iritziak honela labur daitezke:

Newton:

• Unibertsoa gorputz zabalez osatua dago eta gainerakoa hutsa da.
• Diharduten indarrak zentralak dira, urrutikoak eta instantaneoak.
• Indarrok distantziaren karratuaren alderantziz proportzionalak dira.

Faraday:

• Indar-eremua existitzen da sustantzia fisiko gisa.
• Indarra aldatzen bada, aldaketok abiadura finituaz propagatzen dira.
• Indar-mota ezberdinak bateratu eta elkarraldatu daitezke.

Maxwellek, Faraday-ren ideia nagusiak jaso, zenbait osaketa egin zizkien, eta Eremuaren ideiei formulazio matematiko zehatza eman zien. Maxwellen ekuazio ospetsuak Fisikaren historiako arrakasta teorikorik handienetakoa izan ziren, batez ere gerora, ekuaziook aurresandako uhin elektromagnetikoak, Hertzek deskubritu zituelako, sinesgabeenak ere harrituz.

Aipagarriak dira ere, Lorentz-en ekarpena, elektrodinamika sortu zuelako, eta Einsteinena, Erlatibitatearen teoriagatik. Azkenik "etere"-aren kontzeptua desagertu zen eta mekanika berri bat abiatu zen.

Berkson W. Las teorías de los campos de fuerza. Desde Faraday hasta Eisntein. Alianza Editorial (1985).

Bradley J. Repeating the electromagnetic experiments of Michael Faraday. Physics Education, V-26, nº 5, September 1991, pp. 284-288.

Cantor G. Faraday's search for the gravelectric effect. Physics Education, V-26, nº 5, September 1991, pp. 289-293.

Casado J.M. Boskovich y la teoría de fuerzas intermoleculares. Revista Española de Física, V-16, nº3, 2002,  págs. 54-59

Cazenobe J. ¿Fue Maxwell precursor de Hertz?. Mundo Científico, V-4, nº 40, 1984, págs. 974-980.

van Fraasen, Bas C. Introducción a la Filosofía del tiempo y del espacio. Editorial Labor (1978).

García Doncel M. En el bicentenario de Michael Faraday: Sus especulaciones sobre el "estado electrotónico", origen de nuestra teoría clásica de campos. Revista Española de Física V-5, nº 4, 1991, págs. 44-57.

García Doncel M. Heinrich Hertz. Investigación y Ciencia, Enero 1994, págs. 72-79.

Gooding D. Faraday was a hands-on scientist. Physics Education, V-26, nº 5, September 1991, pp. 307-312.

Harman P. M. Maxwell and Faraday. European Journal of Physics. V-14, 1993, pp. 148-154.

Navarro Veguillas L. Fuerzas y campos en la Historia de la Física: de Aristóteles a Faraday. Mundo Científico, V-3, nº 29, 1983, págs. 1012-1018.

Pérez de Landazábal M. C., Varela Nieto P. Orígenes del electromagnetismo. Oersted y Ampère. Edt. Nivola (1983)

Thuillier P. De la filosofía al electromagnetismo: el caso Oersted. Mundo Científico V-10, nº 102, Mayo 1990, págs. 562-569.

Tweney R. D. Faraday's notebooks: the active organization of creative science. Physics Education, V-26, nº 5, September 1991, pp. 301-306.

Williams L. P. Michael Faraday's chemical notebook: portrait of the scientist as a young man. Physics Education, V-26, nº 5, September 1991, pp. 278-283.

Williams L. P. André-Marie Ampère. Investigación y Ciencia, nº 150, Marzo 1989, págs. 82-89.